bron: DSK3-2018

Beesten in boeken

25 gram geluk – Massimo Vachetta met Antonella Tomaselli
Het boek ’25 gram geluk’ behoort strikt gezien tot de non-fictie, maar is zo vlot en gevoelig geschreven dat het leest als een roman. Het is het waargebeurde verhaal van de Italiaanse veearts Massimo Vachetta, die tijdens de vervanging van een bevriende huisdierenarts die een weekend weg moet, de zorg krijgt over een baby-egeltje… van 25 gram. Massimo, gewend om koeien te helpen kalveren, weet niets over egels maar raakt meteen vertederd.
Hij schakelt alle mogelijke hulplijnen in om het egeltje de juiste zorgen te kunnen toedienen. Ook na de terugkeer van zijn vriend blijft het egeltje bij Massimo. Hij raakt helemaal verslingerd aan het diertje en noemt het, wanneer het een vrouwtje blijkt te zijn, Ninna.
Doorheen het boek krijgen we een inkijk in het verleden en het karakter van Massimo. En het wordt duidelijk dat dat kleine verweesde egeltje – dat hij uiteraard laat uitgroeien tot een gezonde volwassen egel – een keerpunt betekent in zijn leven. Ondanks de nodige beginnersfouten (zo blijft het een lange tijd twijfelachtig of hij erin zal slagen om zijn lievelingetje terug de vrijheid te geven:hij start een opvangcentrum voor egels in het Noord-Italiaanse Novello.
Dit boek is natuurlijk een perfecte opstap naar ons VOC. De vele medewerkers en vrijwilligers moeten glimlachen als ze dingen herkennen – en misschien ook af en toe ook wel eens de wenkbrauwen fronsen.
Verspreiding
Maar hoe goed kennen we dat schattige stekelige diertje nu eigenlijk ?
‘Onze’ egel (Erinaceus europaeus) komt voor in een groot deel van West-Europa, van Zuid-Scandinavie tot Noordwest-Rusland, en van het Iberisch schiereiland tot Duitsland en Italie. Ook op eilanden als Ierland, Groot-Brittannië, Corsica, Sardinië en Sicilië komt hij voor. In Oost-Europa leeft de nauw verwante Oost-Europese egel (Erinaceus roumanicus). De West- en Oost-Europese egels kunnen onderling kruisen
De egel is ook – al dan niet officiel- ingevoerd in Nieuw-Zeeland en op de Azoren.
Egels houden van gevarieerde, kleinschalige landschappen met veel dekking en voedsel.
Bosranden , houtkanten, struweel, boomgaarden en (natuurlijke) tuinen en parken vormen een optimaal leefgebied. De egel is een cultuurvolger en leeft ook in de nabijheid van bebouwing. Hij dringt zelfs vrij ver door in grote steden.
De voortplantingsperiode van de egel begint kort na de winterslaap en loopt door tot in juli. Het mannetje loopt een paar keer rond het vrouwtje, waarop het vrouwtje agressief haar stekels opzet. Vaak zet ze het op een lopen en dwingt ze het mannetje tot een achtervolging. Eenmaal bijgehaald, omcirkeld hij haar met veel gesnuffel en gehijg. Die luidruchtige egel carrousel kan uren doorgaan alvorens er wordt gepaard.
Stekeltjeshaar
Na een dracht van vijf weken worden gemiddeld vijf jongen geboren. Ze worden nog gezoogd tot ze zes weken oud zijn. Daarna verlaten ze het moederlijk nest. Het mannetje neemt geen deel aan de bouw van het nest en laat ook de zorg voor de jongen volledig aan het vrouwtje over.
Als een egeltje geboren wordt, is het doof, blind en naakt. Toch zijn er al een honderdtal (witte) stekeltjes aanwezig: die liggen in de door vocht gezwollen huid en komen na ongeveer een uur al piepen. Na een drietal weken gaan de ogen en oren open. De egeltjes zijn dan behaard en hebben ongeveer 2000 stekels. Een volwassen egel heeft maar liefst 5000 tot 9000 stekels, die gemiddeld zo’n 18 maanden meegaan.
Groeilijnen
Egels blijven hun hele leven groeien, maar enkel in de actieve periode van het jaar. Dat resulteert in groeilijnen op de onderkaak, op basis waarvan de leeftijd van de egel kan worden vastgesteld (net zoals bij de jaarringen van een boom). Egels kunnen maximaal ongeveer 8 jaar oud worden.
Menu
Egels voeden zich vooral met kevers, regenwormen, spinnen, slakken,duizendpoten en rupsen. Ook muizen, amfibieën, aas en allerlei resten van menselijke etenswaren maken in beperkte mate deel uit van hun dieet. Ze eten ook kleine hoeveelheden plantaardig voedsel (vruchten, paddenstoelen). Soms worden ook eieren en reptielen zoals hagedissen en slangen verorberd.
Energiebesparing
Vanaf het najaar begint de egel aan zijn winternest en worden er vetreserves opgebouwd. Hij zal weldra in winterslaap gaan en wordt dan in april – mei weer wakker (bij zeer zachte winters soms al in maart).
Tijdens zijn winterslaap mag de egel niet gestoord worden: ontwaken kost hem zoveel energie die hij niet meer kan aanvullen, dat hij zal doodgaan. De egel heeft wel wat trucjes om energie te sparen tijdens de winterslaap: de lichaamstemperatuur daalt van 36 ⁰C tot 10​ ⁰C, de hartslag van 190 naar 20 slagen per minuut en de ademhaling naar eens in de 2 tot 3 minuten.
Verkeersslachtoffertjes
Omdat de egel een nachtdier is, is de kans niet zo groot dat je hem te zien krijgt – althans niet levend, want als verkeersslachtoffer tref je hem veel vaker aan: per jaar zouden er in Vlaanderen ruwweg 230.000 – 350.000 egels in het verkeer sneuvelen. Samen met verhongering tijdens de winterslaap is het verkeer de belangrijkste doodsoorzaak.
Egels spotten
Ga je toch ’s nachts op pad om egels te spotten, geef je oren dan goed de kost, want de diertjes kunnen heel luidruchtig zijn.
Bij gevaar rolt de egel zich, met behulp van een lange kringspier die over de hele lengte van de rug loopt, op tot een stevige en stekelige bal. Daardoor heeft hij weinig natuurlijke vijanden. Dieren die wel eens een egel vangen zijn de das, bunzing, boommarter, vos, hond,lynx,wild zwijn en roofvogels zoals de havik, steenarend en oehoe.
Insectenverdelgertjes
Omdat egels niet alleen leuke dieren zijn om naar te kijken, maar ook prima natuurlijke insectenverdelgers, doe je er goed aan je tuin egel vriendelijk in te richten: laat een hoop takken en bladeren achteraan in de tuin liggen als schuil- en nestplaats. Zorg ervoor dat de egel een gemakkelijke en veilige doorgang heeft naar andere tuinen, want ze zoeken vaak voedsel in een gebied dat zich zo’n 300 a 500 meter rond het nest uitstrekt.
Dek in de herfst alle plekjes af die er voor een egel uitzien als een goede overwinteringsplaats, maar waarin hij kan komen vast te zitten of zich kan verwonden: putten, keldergaten, afvoerpijpen…
Als je een vijver hebt, leg er dan een loopplankje in: egels kunnen goed zwemmen maar verdrinken vaak in tuinvijvers met hoge randen. Gebruik geen insecticiden of slakken vergif: zo vergiftig je namelijk het voedsel van egels en dus indirect ook hen.
Vind je in de winter, of juist ervoor, een egel die nog niet volwassen is, neem hem dan met dikke handschoenen op en weeg hem: weegt hij minder dan 600 gram, breng hem dan naar het VOC!
Terwijl het egeltje bij ons de juiste zorgen krijgt en aansterkt, kan jij gezellig onder een dekentje bij de open haard genieten van… ’25 gram geluk’!
 
Vachetta, M. met Tomaselli, A. (2017). 25 gram geluk. Amsterdam: A.W. Bruna Uitgevers B.V.